منطق تفسیر در نگاه طبرسی

نگاهی تطبیقی به تفسیر طبرسی و هرمنوتیک با نحله های متفاوت آن و ذکر همانندی ها و ناهمانندی های تفسیر طبرسی و هرمنوتیک است. مرحوم طبرسی دو تعریف از تفسیر عرضه می دارد. یک تعریف، ایشان را مؤلف گرا نشان می دهد که برای خواسته های مخاطب ارزشی قائل نیست، براین اساس ایشان با هرمنوتیک شلایر ماخر، دیلتای و هرش همراه است. از جهت موضوع نیز میان تفسیر مورد نظر طبرسی با هرمنوتیک ناسازگاری وجود دارد. موضوع تفسیر، آیات مشکل قرآن و موضوع هرمنوتیک تمام اجزاء تشکیل دهنده یک متن است. شواهدی در مجمع البیان و جوامع الجامع، نشان از تمایل طبرسی به مؤلف محوری دارد. تعریف دیگر طبرسی از تفسیر با نظریه متن محوری نزدیکی دارد. انحصارگرایی در تفسیر آیات قرآن در نظرگاه طبرسی به دلایلی چند نادرست است و از این جهت سخنان طبرسی در نوشته های مارتین لوتر نیز در خور ردیابی است. مجمع البیان تعدد معانی را در مورد برخی آیات می پذیرد و در تعدادی از آیات باور ندارد. او معنای قطعی و نهایی را در شماری از آیات باور دارد و در تعدادی آیات به معنای قطعی و نهایی معتقد نیست. نشانه هایی از هرمنوتیک دستوری و فنی در این تفسیر دیده می شود. اهمیت سیاق، آشنایی با فرهنگ زمانه، از نشانه های کاربرد تفسیر فنی در مجمع البیان است. اسباب نزول، فرهنگ زبانی اعراب، باورهای عرب جاهلی از جلوه های مهم شناخت فرهنگ زمانه است. طبرسی نقش پیش فرض ها در تفسیر بهینه آیات را باور دارد و از دو گونه پیش فرض کلی و جزئی بهره می گیرد. پیش فرض های کلی، اصول کلی حاکم بر تفسیر را ترسیم و تبیین می کند و تأثیر چندانی در فهم تک تک آیات ندارد و پیش فرض های جزئی در تک تک آیات تأثیرگذار است. پیش فرض های جزئی ممکن است کلامی، ادبی، علمی و... باشد.